Busca en Nuestro Sitio

19 febrero 2013

El pronombre Personal אני ANiY, YO Edenico (pre-hebreo ) en las lenguas Amerindias

Aquí un artículo épico de como el primer pronombre personal אני ANiY, yo, del hebreo-bíblico se encuentra diseminado a lo largo y ancho del continente Americano. Es con este pronombre personal que Nefi da inicio al compendio que hizo para las generaciones futuras.


Autor : Fernando Aedo.

El pronombre personal edénico אני ANiY, yo, se encuentra diseminado en una gran parte de las lenguas Amerindias. La manera formal es אנכי ANoKHiY, yo.

אני ANiY, yo, primer pronombre personal (singular) [ME].

אנכי ANoKHiY, yo.

אנו ANU, nosotros, primer pronombre personal (plural) [NOSTRATIC, NOUS, NOS].

El primer pronombre singular hebreo está compuesto de Alef א, a, Nun נ, n y Yod י, i. Entonces su raíz es A-N-I. La raíz, sonido y sentido corresponde con el primer pronombre personal singular que las lenguas Ameríndias han preservado en su hablar. Se encuentra en formas como –en, -ne-, anen, inin, inya, ‘a:ñi, etc.

La manera formal אנכי ANoKHiY, yo, también se identifica en quechua ñoqa; otomi, nuga, nugi, mohegan neah; pehtsick na:h; zapoteca: xhon, nhaa y asheninca naaca.

La lista debajo categoriza las lenguas Ameríndias en 13 grupos. Sin embargo vislumbra que la raíz y modelo an, ne, anen, inin, inya, ‘a:ñi del hebreo bíblico אני ANiY se utiliza de una manera general entre los idiomas hablados ya sea en el norte, centro y sur de las Américas.

Alfred Trembetti hace más de cien años atrás ya había reconocido explícitamente la ubicuidad de esta palabra en Norte, Centro y Sur de América, señaló que estaba ausente en otras partes del Mundo (Trombetti 1905). Sin embargo no se dio cuenta que existía un vínculo con el hebreo bíblico.

Lingüistas más recientes como Ruhlen y Greenberg, están empezando a sugerir que la norma del pronombre amerindio podría derivarse de una oposición inclusiva-exclusiva encontrada en el Antiguo Mundo: na 'nosotros exclusivo' / mi 'nosotros inclusivo' (Ruhlen 1995c). Sin embargo el hebreo אנו ANU, nosotros sirve para sostener sus sugerencias recientes. Este primer pronombre personal plural también tienen su manera formalאנחנו ANa[K]HNOO, nosotros, se nota en las lenguas moheganneanuh, nosotros y en timicua -ni-ka.


Almosan
Kutenai
-na:p
me
imperative object
Kutenai
-en,nawa:s
I | yo | je
Proto-Algic
*n-, *net-, *ne?
I | yo | je

Proto-Algonquian
*ne-
I | yo | je
(more Algonquian below)
Proto-Mosan
*na(y), *la(y)
I | yo | je
Salish: Tillamook
n-
my
Kalispel
-en
my
Wakashan: Nootka
-ni
I | yo | je
(Verbal Suffix)
Bella Bella
-en
I | yo | je
Chemakuan: Quileute
*n
I | yo | je

II
Keresiouan
Keresan: Santa Ana
hinu
I, we
Keresan: Santa Ana
-n
I | yo | je
(Suffix in verbal hortative forms)
 
Proto-Caddoan
*na(:)t-
I, we
Mohegan
neah
neanuh
-nun
I
we
our, us
formal “we”,אנחנוANa[K]HNOO
Lenape
ni
I | yo | je
Ojibwe
niin
I | yo | je

III
Penutian
Mam
in
my | mi | mon, ma
Mam
ni
I | yo | je
Teco
in-
I | yo | je
Tzot
anen
I | yo | je
Tzut
inin
I | yo | je
Tzut
-an, in
I | yo | je

IV
Hokan
Proto-Hokan
*nya, + nyi
I | yo | je
Chimariko
nõ-ut
I | yo | je
Karok
na
I | yo | je
South-Yana
(ji-)n
our
Santa Ynez
noi
I | yo | je
Santa Barbara
no:
I | yo | je
Santa Cruz
no:
I | yo | je
Esselen
nish-
my | mi | mon, ma
Jicaque
na(p)
I | yo | je
Comecrudo
na
I | yo | je
Cotoname
na
I, we
Coahuilteco
na-
I, my
Coahuilteco
niw
I | yo | je
Karankawa
nayi, n’-
I | yo | je
Arra-Arra
na
I | yo | je
Pehtsik
na:h
I | yo | je
Washo
le (< *na)
I | yo | je
Proto-Yuman
*ñ-
I | yo | je
Yuma
nnyep
I | yo | je
Mohave
inyech
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Walapi
ãn
I | yo | je
Havasupai
inya
I | yo | je
Yavapai
nya-a
I | yo | je
Diegueño
?enya:
I | yo | je
Chontal
ni
I | yo | je

V
Central Amerind
Otomi
nuga, nugi
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Triqui
‘ùnj
I | yo | je
Zapotec: Isthmus
naa
I | yo | je
Zapotec: Xhon
nheda, nhaa
I | yo | je
Nahuatl
ne, no-
I | yo | je
Yaqui
inepo
I | yo | je
Hopi
nu’, nuy
I | yo | je
Shoshone
ne
I | yo | je
O’odham
‘a:ñi, -ni
I | yo | je
Cahuilla
né’
I | yo | je
Proto-Aztec-Tanoan
*ne?(a)
I | yo | je
Proto-Uto-Aztecan
*n-, ni
I | yo | je
|
Luiseño
no, noo
I | yo | je
Cahuila
ne-
my
Kawaiisu
ni?i
I | yo | je
Utah
ne
I | yo | je
Opate
?ina-po
I | yo | je
Yaqui
?inapo
I | yo | je
Tarahumara
ni-hé
I | yo | je
Papago
I | yo | je
Pipil
-nech-
I | yo | je
formal Yo esאנכי ANoaKHeeY
Proto-tanoan
*-nõ
I | yo | je
Kiowa
I, we
Taos
añ-
my
Jemez
ne
I | yo | je
Proto-Chatino
*nã?
I | yo | je
Mixtec
n
I | yo | je
Popoloca
n
I | yo | je
Chinantec
n-
I, we

VI
Chibchan
Proto-Aruak
*na
I | yo | je
Kagaba
nas
I | yo | je
Bintacua
nan
I | yo | je
Chimila
na-
my
Cuna
an
I | yo | je
Move
nu
we | nos | nous
Norteño
nu
we | nos | nous
Penomeño
nu
we | nos | nous
Rama
na(s), ni-
I | yo | je
Xinca
ni
I | yo | je
Cogui
nés
I | yo | je
Ica
nen
I | yo | je
Bribri
ñõ
I | yo | je
Miskito
yan
I | yo | je
Ulua
yan
I | yo | je
Sumu
yan
I | yo | je
Lenca
una
I | yo | je
Proto-Chibcha
*na-sV/ (-nV)-ya
I | yo | je
VII
Paezan
Paez
an, ne-
my
Guambiana
na
I | yo | je
Warrau
ine
I | yo | je
Timucua
-na, -ni
I, my, our
Timicua
-ni-ka
we
formal nosotros es אנחנוANaK[H]NOO
Barbacoan: Guambiano, Totoro, Awa
na
I | yo | je

VII
Andean
Quechua
-ni
I | yo | je
Quechua
-niy
my
(alter consonants)
Quechua
ñoqa
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Mapudungu
iñche
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Mapudungu
(ta-)ñi
my
Aymara
naya
I | yo | je
Jaqaru
na
I | yo | je

IX
Macro-Tucanoan
Yehubde
ne
I | yo | je
Papury
ün
we
Movima
inla
I | yo | je
Movima
ninla
my

X
Equatorial
Asheninca
naaca
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Yanesha Amuesha
na-
I | yo | je
Timote
an
I | yo | je
Cuica
an
I | yo | je
Mocochi
an
I | yo | je
Zamuco
ñu
I | yo | je
Guahibo
xáni
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Otomaco
nu, no
I | yo | je
Proto-Arawakan
*nu
I | yo | je
Arawakan: Piro
n
my | mi | mon, ma
Itene
ana-
I | yo | je
Puquina
no-
my | mi | mon, ma
Murato
nua
I | yo | je
Yaruru
naya
my | mi | mon, ma
Manao
no-
my | mi | mon, ma
Yativero
nu-
my | mi | mon, ma
Baniva
no-
my | mi | mon, ma
Ipurina
ni-
my | mi | mon, ma
Jitnu
kan-
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Cuiba
xan
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY ß
Guayabero
xan
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY ß
Achuar
i:un
our
XI
Macro-Carib
Taulipang
ina
we | | nos | nous
Cariniaco
na:na
we | | nos | nous
Galibi
ana
we | | nos | nous
Macusi
ana
we | | nos | nous
Yagua
na:y
we two
(exclusive)
Yagua
nu:y
we | | nos | nous
(pl. exclusive)

XII
Macro-Panoan
Cashinahua
hen
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Cashinahua
ean
I | yo | je
Araona
ema, yama
I | yo | je
S-N
XIII
Macro-Ge
Kreje
in-
my
Dalbergia
ñu
I | yo | je
Tibagi
in
I | yo | je
Botocudo
n-
I | yo | je
Opaie
ni-
I | yo | je
Kamakan
n-
my
Catarina
enha
I | yo | je
formal I is אנכיANoaKHeeY
Kaingang
?iñ
I | yo | je
1
I | yo | je
-י -eeY
(1st person marker) [ME]
Cayapa
i
I | yo | je
Quechua
-y
my, mine
Other North Amerindian
Mohawk
I;i
me
Nottoway
i-י
I | yo | je

Ref: An Amerind Eymological Dictionary, Joseph H. Greengberg y Merrit Ruhlen

Fernando Aedo

Adsense2